بررسی گوشت شترمرغ در مقایسه با مرغ، شتر، گوسفند و گوساله

در این مقاله به صورت تخصصی و علمی به مقایسه گوشت شترمرغ با چهار گوشت رایج دیگر یعنی گوشت مرغ، گوشت شتر، گوشت گوسفند (بره) و گوشت گوساله می‌پردازیم. این مقایسه همه چیز را در بر می‌گیرد؛ از توصیف طعم و مزه هر گوشت گرفته تا تفاوت‌های ارزش غذایی، تاثیرات سلامتی، معرفی غذاهای معروف جهانی با هر کدام، میزان مصرف آنها در نقاط مختلف دنیا و حتی قیمت جهانی گوشت شترمرغ در سال ۲۰۲۵ نسبت به سایر گوشت‌ها. هدف ما ارائه یک دید جامع و تحلیلی است تا شما بتوانید بر اساس ذائقه، نیاز تغذیه‌ای و رژیم غذایی خود، بهترین انتخاب را داشته باشید. پس اگر بدنساز هستید و به پروتئین نیاز دارید، یا دنبال یک گوشت کم‌چرب برای رژیم لاغری یا کتوژنیک خود می‌گردید، و یا صرفاً کنجکاوید طعم گوشت شترمرغ را بدانید، با ما همراه باشید.

طعم و مزه گوشت‌ها: از شترمرغ تا گوسفند

هر یک از این گوشت‌ها طعم و مزه منحصربه‌فردی دارند که با دیگری متفاوت است. در این بخش، طعم هر کدام را به طور توصیفی بررسی می‌کنیم:

گوشت شترمرغ: طعم گوشت شترمرغ برخلاف تصور عموم، بیشتر به گوشت قرمز مانند گوشت گاو شباهت دارد تا گوشت پرندگان. رنگ آن قرمز تیره است و مزه‌ای شبیه استیک گوشت گوساله دارد. بسیاری از کسانی که برای اولین بار آن را می‌چشند، متوجه می‌شوند که مزه شترمرغ ملایم و لذیذ است و حتی برخی معتقدند از گوشت گوساله خوش‌طعم‌تر است. این گوشت کمی مزه شکار (شبیه به گوشت شکار وحشی مانند آهو) را می‌دهد، با کمی طعم شیرین و آجیلی خفیف در پس‌زمینه. بافت گوشت شترمرغ نرم و نسبتاً لطیف است، به‌ویژه اگر درست پخته شود. چون شترمرغ بسیار کم‌چرب است، معمولاً توصیه می‌شود آن را زیاد خشک نکنند و در حد مدیوم (نیم‌پز) سرو کنند تا آبدار و نرم بماند. در کل، اگر چشمانتان را ببندید و گوشت شترمرغ کباب‌شده را مزه کنید، احتمالاً آن را با یک تکه استیک گوساله کم‌چرب اشتباه خواهید گرفت تا یک گوشت مرغ!

گوشت مرغ: گوشت مرغ یکی از آشناترین طعم‌ها برای اکثر مردم جهان است. مزه مرغ ملایم، نسبتا خنثی و همه‌پسند است و به همین دلیل در انواع غذاها از ادویه‌ها و سس‌های گوناگون برای مزه‌دار کردن آن استفاده می‌شود. گوشت سینه مرغ کم‌چرب و نسبتاً لطیف با طعم بسیار ملایم است؛ در حالی که گوشت ران و بخش‌های تیره‌تر مرغ چرب‌تر، آبدارتر و پرمزه‌تر بوده و طعم غنی‌تری دارد. بوی مرغ پخته‌شده مطبوع و اشتهابرانگیز است، هرچند گوشت مرغ به تنهایی طعم تندی ندارد و بیشتر به مزه موادی که با آن پخته می‌شود طعم می‌گیرد. از آنجایی که طعم مرغ سبک و بدون بوهای قوی جانبی است، برای رژیم‌های غذایی مختلف و ذائقه‌های گوناگون انتخابی ایمن و پرطرفدار محسوب می‌شود. خلاصه اینکه اگر به دنبال گوشتی با طعم ملایم و تطبیق‌پذیر با هر نوع ادویه و طبخی هستید، مرغ بهترین گزینه است.

گوشت شتر: طعم گوشت شتر برای بسیاری از افراد جالب و متفاوت است. این گوشت قرمز که در خاورمیانه و آفریقا مصرف سنتی دارد، مزه‌ای خاکی و کمی بازی (gamey) دارد. اصطلاح “بازی” برای طعم گوشت‌هایی به کار می‌رود که مزه شکار یا حیوانات وحشی می‌دهند و کمی تند و متفاوت از گوشت‌های پرورشی معمولی هستند. مزه گوشت شتر تا حدی یادآور ترکیبی از گوشت گوسفند و گاو است؛ از گوشت گاو طعم قوی‌تری دارد اما به شدت گوشت بره هم نیست. برخی آن را اندکی شیرین و با پس‌مزه فندقی توصیف می‌کنند. بافت گوشت شتر می‌تواند بسته به سن حیوان کمی سفت باشد و معمولاً توصیه می‌شود برای ترد شدن، قبل از پخت آن را در مواد ترش مانند آبلیمو یا سرکه و ادویه‌ها مرینیت (مزه‌دار و نرم) کنند. در فرهنگ‌های بومی، تکه‌های گوشت شتر را ساعت‌ها با ادویه‌جات و سبزیجات می‌پزند تا خورشتی لذیذ و نرم به دست آید. به طور کلی، طعم شتر برای کسانی که مزه‌های جدید و کمی قوی‌تر را دوست دارند جذاب است، اما ممکن است برای ذائقه‌های عادت‌کرده به گوشت گاو یا مرغ، در اولین تجربه کمی متفاوت و غافلگیرکننده باشد.

گوشت گوسفند (بره): گوشت گوسفندی که اغلب به گوشت بره جوان اشاره دارد، طعمی قوی و غنی دارد که آن را از سایر گوشت‌ها متمایز می‌کند. مزه بره لطیف اما چرب و برّه‌ای است؛ یعنی یک طعم خاص که بسیاری آن را دوست دارند و برخی ممکن است کمی زننده بیابند. این طعم خاص به علت وجود چربی‌های متفاوت (از جمله اسیدهای چرب شاخه‌دار) در گوشت بره است که بویی متمایز ایجاد می‌کند. وقتی گوشت بره کباب یا بریان می‌شود، چربی آن ذوب شده و عطر و طعم فوق‌العاده غنی و خوشمزه‌ای ایجاد می‌کند که بافت گوشت را هم بسیار نرم می‌نماید. بره تازه معمولاً طعمی ملایم‌تر و شیرین‌تر دارد ولی هرچه سن حیوان بالاتر برود (به سمت گوسفند بالغ یا همان ماکیان)، مزه گوشت قوی‌تر و اصطلاحاً پرزورتر می‌شود. ادویه‌های معطر مانند رزماری، سیر، زیره و نعناع اغلب برای تکمیل و کنترل بوی ویژه بره در آشپزی مناطق مختلف دنیا به کار می‌روند. در مجموع، گوشت بره یک گوشت لذیذ با بافت نرم و مزه‌ای پرمایه است که در بسیاری از غذاهای سنتی جهان نقش ستاره‌ی اصلی را بازی می‌کند، اما اگر به طعم‌های شدید حساس باشید ممکن است ابتدا نیاز به عادت کردن به مزه خاص آن داشته باشید.

گوشت گوساله (veal): گوشت گوساله که از گاوهای جوان به دست می‌آید، طعم و مزه‌ای لطیف و ملایم‌تر نسبت به گوشت گاو معمولی دارد. رنگ آن صورتی کم‌رنگ یا سرخ روشن است (نه به تیره‌گی گوشت گاو بالغ) و بافتش بسیار نرم و کره‌مانند است. به دلیل تغذیه شیرخواری گوساله‌ها، این گوشت دارای رگه‌های چربی کمتری است و عطر و طعم ظریف‌تری دارد. وقتی گوشت گوساله را می‌پزید یا سرخ می‌کنید، عطری دلپذیر و سبک از آن متصاعد می‌شود که به تندی و غلظت عطر گوشت گاو یا بره نیست. بسیاری از افراد مزه گوساله را کمی شیرین‌تر و ظریف‌تر از گوشت گاو توصیف می‌کنند و آن را یک گوشت اشرافی و مجلسی می‌دانند. در واقع در آشپزی اروپایی، گوشت گوساله به خاطر بافت نرم و مزه ملایمش به کار می‌رود تا سس‌ها و طعم‌دهنده‌ها بهتر خودنمایی کنند. بنابراین اگر گوشت گاو برای شما کمی سنگین یا پرمزه است، گوساله یک گزینه عالی با همان ارزش غذایی ولی طعمی سبک‌تر و دلپذیرتر است. قیمت گوشت گوساله از قیمت گوشت گاو بیشتر است.

مقایسه ارزش غذایی و کالری: کدام گوشت مغذی‌تر است؟

از منظر ارزش غذایی، همه این گوشت‌ها سرشار از پروتئین با کیفیت بالا هستند، اما در میزان کالری، چربی، کلسترول و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی تفاوت‌های قابل توجهی دارند. در این بخش، این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم.

به طور خلاصه، گوشت شترمرغ و گوشت گوساله از نظر تغذیه‌ای بسیار کم‌چرب و پرپروتئین هستند، گوشت مرغ (به‌ویژه سینه بدون پوست) نیز پروتئین بالا و چربی پایینی دارد، در حالی که گوشت بره چرب‌ترین مورد در این گروه است و گوشت شتر هم علی‌رغم قرمز بودن، نسبتاً کم‌چرب و سالم به شمار می‌آید. جدول زیر مقایسه‌ای کلی از ارزش غذایی این گوشت‌ها در هر ۱۰۰ گرم ارائه می‌دهد:

توجه: اعداد فوق تقریبی هستند و بسته به میزان چربی گوشت، نژاد حیوان و روش پرورش می‌توانند متغیر باشند. برای مثال، سینه مرغ بسیار کم‌چرب ذکر شده، در حالی که ران مرغ یا مرغ با پوست کالری و چربی بالاتری دارد. همچنین گوشت بره اگر تمام چربی قابل رویت آن حذف شود، کالری و چربی کمتری خواهد داشت.

همانطور که مشاهده می‌کنید، گوشت شترمرغ یکی از کم‌کالری‌ترین و کم‌چرب‌ترین گوشت‌ها در این مقایسه است. در ۱۰۰ گرم گوشت شترمرغ تقریبا ۱۱۰ کالری انرژی وجود دارد که بخش عمده آن از پروتئین تامین می‌شود (حدود ۲۲٪ وزن آن پروتئین است). چربی بسیار اندک (~۲٪) و کلسترول پایینی دارد. از نظر آهن نیز گوشت شترمرغ فوق‌العاده غنی است؛ میزان آهن آن در حد گوشت قرمزهای دیگر یا حتی بیشتر (حدود ۳ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم) بوده که برای پیشگیری از کم‌خونی عالی است. همچنین ویتامین‌های گروه B مخصوصاً B12 و نیاسین در گوشت شترمرغ فراوان یافت می‌شود که برای متابولیسم بدن و سلامت عصبی حیاتی‌اند.

گوشت مرغ (خصوصاً سینه بدون پوست) نیز گوشت کم‌چرب و پرپروتئینی محسوب می‌شود. در ۱۰۰ گرم سینه مرغ حدود ۳۱ گرم پروتئین با کیفیت بالا وجود دارد که مقدار قابل توجهی است و کالری آن حدود ۱۶۵ کیلوکالری است. چربی سینه مرغ بسیار کم (حدود ۳ تا ۴ گرم) و کلسترول آن در محدوده متوسط (~۸۰-۸۵ میلی‌گرم) است. ران مرغ به دلیل چربی بیشتر، کالری بالاتری دارد (حدود ۲۲۰ کیلوکالری در ۱۰۰ گرم با پوست). گوشت مرغ از نظر آهن به اندازه گوشت قرمز غنی نیست (حدود ۱ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، اما منبع خوب فسفر، سلنیوم و ویتامین B6 و نیاسین است. سلنیوم موجود در مرغ برای عملکرد آنتی‌اکسیدانی بدن مهم بوده و نیاسین نیز برای سلامت پوست و گوارش مفید است.

گوشت شتر از لحاظ ترکیب تغذیه‌ای شباهت زیادی به دیگر گوشت‌های قرمز دارد ولی با یک تفاوت مهم: چربی آن نسبت به گوشت گاو و گوسفند کمتر است. در ۱۰۰ گرم گوشت شتر لخم (بدون چربی اضافه)، حدود ۲۰ گرم پروتئین و تنها ۵ تا ۶ گرم چربی وجود دارد. کالری آن در حد ۱۴۰ کیلوکالری است که نشان می‌دهد گوشتی نسبتاً کم‌چرب است. از نظر کلسترول، تحقیقات نشان داده‌اند که گوشت شتر کلسترول پایین‌تری نسبت به گوشت گوسفند و گاو دارد (در حد ۶۰-۶۵ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم) که برای افراد دارای کلسترول خون بالا گزینه بهتری است. آهن گوشت شتر بالا و قابل مقایسه با گوشت گاو (حدود ۲ تا ۳ میلی‌گرم) بوده و همچنین سرشار از روی (زینک) و ویتامین B12 است. یک نکته جالب در مورد شتر این است که گوشت آن برخلاف سایر پستانداران مقداری ویتامین C نیز دارد (هرچند کم، اما به هر حال برای یک گوشت وجود ویتامین C نکته‌ای خاص است) و اسیدهای چرب غیر اشباع آن (مانند اسید لینولئیک) درصد بالاتری دارد. این ترکیب مغذی باعث شده گوشت شتر در سال‌های اخیر به عنوان یک گوشت قرمز سالم مورد توجه قرار گیرد.

گوشت گوسفند (بره) گرچه از نظر پروتئین غنی (حدود ۲۵٪ پروتئین در ۱۰۰ گرم) است و مواد مغذی فراوانی دارد، اما میزان چربی بالایی نیز دارد که باعث افزایش کالری آن می‌شود. در قطعه‌های معمولی گوشت بره که مقداری چربی در بین بافت دارند، کالری ممکن است به ۲۵۰-۳۰۰ کیلوکالری در ۱۰۰ گرم برسد. مثلاً یک قسمت راسته یا ران بره با چربی متوسط حدود ۲۵۰ کیلوکالری و ۲۰ گرم چربی در ۱۰۰ گرم دارد. کلسترول گوشت بره نیز نسبتاً بالا است؛ اعداد ۷۰ تا ۸۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم برای بخش‌های کم‌چرب و تا حدود ۱۰۰-۱۲۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم برای قسمت‌های خیلی چرب گزارش شده است. البته باید توجه داشت که مقدار زیادی از چربی گوشت گوسفند اشباع است که تاثیرات خود را بر سلامت دارد (در بخش بعدی توضیح می‌دهیم). با این وجود، گوشت بره منبعی عالی برای آهن (حدود ۲ میلی‌گرم)، روی (روی آن از همه این گوشت‌ها بیشتر است)، سلنیوم و ویتامین B12 می‌باشد. یک سیخ کباب بره یا خورش سنتی با گوشت گوسفندی علاوه بر طعم لذیذ، مقدار قابل توجهی ریزمغذی‌های تقویت‌کننده بدن مانند آهن و روی را تامین می‌کند، اگرچه چربی و کالری بالاترش نکته‌ای است که باید در نظر گرفت.

گوشت گوساله (Veal) معمولاً نسبت به گوشت گاو بالغ لخم‌تر و کم‌چرب‌تر است. برای نمونه، ۱۰۰ گرم گوشت گوساله لخم در حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ کیلوکالری انرژی دارد و حدود ۲۰ تا ۲۲ گرم پروتئین. میزان چربی بسته به برش گوشت متفاوت است ولی عموماً در حدود ۵ تا ۱۰ گرم در ۱۰۰ گرم می‌باشد که کمتر از بسیاری از برش‌های گوشت گاو است. به همین دلیل، کالری گوساله اندکی پایین‌تر یا مشابه گوشت گاو کم‌چرب است. کلسترول گوساله در محدوده ۶۵ تا ۷۵ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم قرار می‌گیرد که تفاوت چندانی با گوشت گاو ندارد و مثل اکثر گوشت‌های قرمز، منبع غنی B12 و آهن و روی است. جالب است بدانید به خاطر تغذیه خاص گوساله‌ها، آهن گوشت گوساله کمی کمتر از گوشت گاو است (رنگ صورتی روشن‌تر آن نیز به همین دلیل آهن کمتر و میوگلوبین پایین‌تر است)، اما هنوز هم در هر ۱۰۰ گرم حدود ۱.۵ میلی‌گرم آهن دارد که از مرغ بیشتر و از گوشت شترمرغ و شتر اندکی کمتر است. گوساله همچنین منبع خوب فسفر، پتاسیم و ویتامین‌های B3 (نیاسین) و B6 است. به طور کلی از منظر ارزش غذایی، گوساله بخش زیادی از فواید گوشت گاو را با چربی کمتر ارائه می‌دهد.

خلاصه مقایسه تغذیه‌ای: اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، همه این گوشت‌ها پروتئین بالا و فاقد کربوهیدرات هستند و بنابراین برای رژیم‌های کم‌کربوهیدرات یا کتو مناسب‌اند. اما از نظر چربی ،کالری و خواص گوشت شترمرغ، گوساله و مرغ کم‌چرب‌ترین گزینه‌ها و بهترین انتخاب برای کسانی هستند که می‌خواهند پروتئین بالا با کالری پایین دریافت کنند (مثل ورزشکاران یا افراد در رژیم کاهش وزن). در مقابل، بره چرب‌ترین و پرکالری‌ترین است که هرچند طعم بی‌نظیری دارد و ریزمغذی‌های فراوانی را تامین می‌کند، ولی باید در مصرف آن حد تعادل را رعایت کرد خصوصاً اگر نگرانی‌هایی بابت کالری یا چربی اشباع دارید. گوشت شتر نیز یک گزینه خوب میانه است که هم مزایای گوشت قرمز را دارد و هم چربی و کلسترولش نسبت به گاو و گوسفند پایین‌تر است.

خواص و فواید سلامتی: تاثیر بر قلب، عضلات، چربی‌سوزی، دیابت و بیشتر

رژیم غذایی ما تاثیر مستقیمی بر سلامت قلب، قدرت ماهیچه‌ها، کنترل وزن، مدیریت دیابت و فشارخون دارد. در این بخش بررسی می‌کنیم که هر یک از این گوشت‌ها چه نقشی در سلامتی دارند و مصرفشان چه فواید یا ملاحظاتی به دنبال دارد.

سلامت قلب و کلسترول: برای حفظ سلامت قلب و عروق، توصیه متخصصان تغذیه معمولاً مصرف گوشت‌های کم‌چرب و کم‌کلسترول است. از این نظر، گوشت شترمرغ و گوشت شتر گزینه‌های بسیار مناسبی در میان گوشت‌های قرمز هستند. هر دوی این گوشت‌ها به طور طبیعی چربی اشباع کمتری دارند؛ چربی اشباع نوعی از چربی است که می‌تواند سطح کلسترول LDL (کلسترول “بد”) خون را بالا ببرد و ریسک بیماری قلبی را افزایش دهد. در مقابل، چربی موجود در شترمرغ و شتر درصد بالاتری از اسیدهای چرب غیراشباع (سالم‌تر) دارد. همچنین همان‌طور که گفته شد میزان کلسترول در ۱۰۰ گرم گوشت شترمرغ یا شتر کمتر از گوشت گوسفند است. برای مثال، اگر شما استیکی ۲۰۰ گرمی از شترمرغ میل کنید حدود ۱۲۰ میلی‌گرم کلسترول دریافت می‌کنید، در حالی که همان مقدار استیک بره ممکن است بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم کلسترول داشته باشد. بنابراین برای افراد با مشکلات قلبی یا کلسترول بالا، جایگزین کردن گوشت‌های پرچرب (مثل بره) با گوشت‌های لخم‌تر (مثل شترمرغ، شتر یا مرغ بدون پوست) می‌تواند به سلامت قلبشان کمک کند. گوشت مرغ به ویژه سینه مرغ بدون پوست نیز به دلیل چربی بسیار کم و محتوای بالای پروتئین، از سالم‌ترین انتخاب‌ها برای قلب است؛ چرا که پروتئین بدون چربی را فراهم می‌کند و کلسترول متوسطی دارد. گوشت گوساله نیز چون چربی اشباع کمتری نسبت به گاو دارد، برای قلب کمی بهتر است از گوشت گاو معمولی، اگرچه همچنان یک گوشت قرمز است و باید به میزان متعادل مصرف شود. در مجموع برای قلب سالم، تعادل و تنوع مهم است: می‌توانید در رژیم خود ترکیبی داشته باشید از مرغ و ماهی به عنوان منابع اصلی پروتئین و گهگاه از گوشت‌های قرمز لخم مثل شترمرغ، شتر یا گوساله استفاده کنید و مصرف گوشت‌های بسیار چرب مانند برخی قسمت‌های بره را محدود نمایید.

عضله‌سازی و تناسب اندام: تمامی این گوشت‌ها سرشار از پروتئین کامل (حاوی تمامی اسیدهای آمینه ضروری) هستند که برای ساخت و نگهداری ماهیچه‌ها ضروری است. بدنسازان و ورزشکاران به پروتئینی احتیاج دارند که علاوه بر کیفیت بالا، چربی اضافه زیادی هم نداشته باشد تا کالری مازاد دریافت نکنند. از این لحاظ، مرغ، شترمرغ و گوساله در صدر انتخاب‌ها قرار می‌گیرند، چون درصد پروتئین بسیار بالا و چربی پایینی دارند. سینه مرغ سال‌هاست که غذای اصلی بدنسازان بوده، اما امروز در برخی کشورها ورزشکاران به گوشت شترمرغ روی آورده‌اند زیرا پروتئین فراوان با چربی و کالری کمتر از مرغ حتی ارائه می‌دهد. مثلا در ۱۰۰ گرم گوشت شترمرغ ~۲۲ گرم پروتئین و فقط ~۲ گرم چربی است، در حالی که ۱۰۰ گرم سینه مرغ ~۳۱ گرم پروتئین و ~۳-۴ گرم چربی دارد؛ یعنی از نظر نسبت پروتئین به چربی هر دو عالی هستند، با برتری نسبی شترمرغ. گوشت شتر نیز پروتئین خوبی دارد و می‌تواند در رژیم ورزشکاران جای بگیرد، ضمن اینکه برخی تحقیقات اشاره کرده‌اند گوشت شتر حاوی مقادیری اسیدهای آمینه شاخه‌دار (BCAA) بالا است که برای ریکاوری عضلات مفیدند. گوشت گوسفند و بره با اینکه پروتئین غنی دارند اما به دلیل چربی بالا، معمولاً ورزشکاران حرفه‌ای کمتر از آن استفاده می‌کنند مگر اینکه چربی آن را جدا کنند. با این وجود، یک نکته مثبت در مورد گوشت‌های قرمز (شترمرغ، شتر، بره، گوساله) وجود کراتین و ال-کارنیتین طبیعی در آنهاست که برای عملکرد ماهیچه‌ها و تولید انرژی مفید است. کراتین ترکیبی است که به تقویت قدرت عضلانی و کارایی بدن در تمرینات پرفشار کمک می‌کند و بسیاری از ورزشکاران آن را به صورت مکمل مصرف می‌کنند؛ مصرف متعادل گوشت قرمز این ماده را به طور طبیعی به بدن می‌رساند. به طور خلاصه، برای ساخت عضله، پروتئین کافی حرف اول را می‌زند و هر پنج گوشت مورد بحث پروتئین با کیفیت عالی دارند. اگر به دنبال حجم عضلانی بدون چربی هستید، سراغ گوشت‌های لخم‌تر (مرغ، شترمرغ، گوساله) بروید، و اگر در فاز افزایش وزن یا رژیم کتوژنیک هستید، می‌توانید بره یا قسمت‌های چرب‌تر را هم مصرف کنید تا کالری بیشتری بگیرید.

کنترل وزن و چربی‌سوزی: برای افرادی که قصد کاهش وزن یا چربی‌سوزی دارند، انتخاب منابع پروتئین کم‌چرب بسیار مهم است چون پروتئین بالا به احساس سیری طولانی‌تر کمک می‌کند و از طرفی چربی اضافه کالری غیرضروری وارد بدن نمی‌کند. در این زمینه، گوشت شترمرغ و مرغ ایده‌آل هستند؛ چون با کالری کم، پروتئین زیادی به بدن می‌رسانند. مصرف ۲۰۰ گرم سینه مرغ کباب‌شده یا شترمرغ کباب‌شده می‌تواند بیش از ۴۰-۴۵ گرم پروتئین (معادل تقریبا نیمی از نیاز روزانه یک فرد ورزشکار) تامین کند، آن هم فقط با حدود ۲۲۰-۲۴۰ کالری که رقم نسبتاً پایینی است. این باعث می‌شود که در رژیم‌های لاغری بتوان حجم مناسبی غذا خورد و در عین حال در محدوده کالری مجاز ماند. گوشت شتر هم چون چربی نسبتاً کمی دارد، برای رژیم کاهش وزن مناسب است و تنوعی از گوشت قرمز را به رژیم اضافه می‌کند بی‌آنکه کالری زیادی تحمیل نماید. در مقابل، گوشت گوسفندی پرچرب اگر به مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند کاهش وزن را دشوار کند چون تنها ۱۰۰ گرم آن ۲۵۰+ کالری دارد و خوردن چند سیخ کباب بره یا یک بشقاب خورش پرگوشت به راحتی انرژی زیادی وارد بدن می‌کند. با این حال، حتی در رژیم لاغری هم لازم نیست کاملاً از گوشت بره صرف‌نظر کنید؛ می‌توان قطعات کم‌چرب‌تر (مانند راسته پاک‌شده) را انتخاب کرد یا قبل از پخت، چربی‌های قابل دید را جدا نمود تا کالری دریافتی کنترل شود. نکته دیگر اینکه بدن برای هضم پروتئین نسبت به چربی یا کربوهیدرات، انرژی بیشتری مصرف می‌کند (اثر حرارتی غذا)؛ بنابراین غذاهای غنی از پروتئین مانند انواع گوشت‌ها به خودی خود متابولیسم را کمی افزایش می‌دهند. در کل اگر هدفتان چربی‌سوزی است، مصرف متعادل گوشت‌های کم‌چرب همراه با سبزیجات فراوان توصیه می‌شود تا هم پروتئین کافی داشته باشید و عضلات حفظ شوند، هم ویتامین‌ها و فیبر دریافت کنید و احساس سیری کنید.

دیابت و کنترل قند خون: افراد دیابتی معمولاً توصیه می‌شود مصرف کربوهیدرات‌های ساده را محدود کرده و پروتئین‌های بدون چربی را در برنامه خود بگنجانند. تمامی گوشت‌های مورد بحث ما فاقد کربوهیدرات هستند و تأثیر مستقیمی بر قند خون ندارند، بنابراین از این نظر برای افراد دیابتی مشکل‌ساز نیستند. اما نکته مهم برای دیابتی‌ها، همراهی دیابت با ریسک بالاتر بیماری قلبی است؛ بنابراین تاکید می‌شود که این افراد به نوع چربی رژیم غذایی خود توجه کنند. انتخاب گوشت‌های کم‌چرب مانند مرغ، بوقلمون، ماهی و نیز گوشت‌های قرمز لخم (مثل شترمرغ، گوساله یا حتی شتر) به جای گوشت‌های پرچرب مثل بره می‌تواند به کاهش ریسک مشکلات قلبی در بلندمدت کمک کند. گوشت شترمرغ یک گزینه عالی برای افراد دیابتی است زیرا هم پروتئین با کیفیت فراهم می‌کند که به تثبیت قند خون و جلوگیری از نوسانات شدید کمک می‌کند، هم چربی و کلسترول کمی دارد که در مدیریت مشکلات متابولیک موثر است. مرغ نیز به دلیل کم‌چربی بودن و داشتن مواد مغذی مانند نیاسین که برای متابولیسم قند مفید است، همیشه جزو ارکان رژیم دیابتی بوده است. گوشت شتر با توجه به داشتن اسیدهای چرب مفید و احتمالاً ترکیباتی که در طب سنتی برای دیابت موثر دانسته شده، در برخی کشورها به عنوان یک گوشت مناسب برای دیابتی‌ها در نظر گرفته می‌شود. البته باید تاکید کرد که مصرف هیچ گوشتی (حتی کم‌چرب‌ترین) نباید بی‌رویه باشد؛ تعادل و اندازه وعده مهم است. در ضمن روش پخت هم اهمیت دارد؛ مثلا سرخ کردن گوشت در روغن زیاد یا همراه کردن آن با برنج زیاد یا نان فراوان می‌تواند برای قند خون مضر باشد. پس بهتر است گوشت‌ها را کبابی، آب‌پز یا تنوری مصرف کنید و کنارشان سبزیجات و حبوبات میل کنید تا یک وعده متعادل داشته باشید.

فشار خون: رژیم‌های حاوی چربی اشباع و نمک بالا می‌توانند به مرور زمان باعث بالا رفتن فشار خون شوند. گوشت به خودی خود سدیم چندانی ندارد (مگر اینکه نمک سود یا فرآوری شود)، اما چربی اشباع و اضافه وزن ناشی از کالری اضافی می‌تواند در افزایش فشار خون دخیل باشد. بنابراین از این منظر نیز گوشت‌های کم‌چرب‌تر امتیاز دارند. اگر فشار خونتان بالا است یا نگران آن هستید، مصرف متعادل مرغ و ماهی و گوشت‌های قرمز لخم را در برنامه داشته باشید و از مصرف منظم گوشت‌های پرچرب یا فرآوری‌شده (مانند سوسیس، کالباس یا گوشت‌های نمک‌سود) پرهیز کنید. یک استیک بره چرب اگرچه لذیذ است اما حاوی مقدار زیادی اسیدهای چرب اشباع و کالری می‌باشد که می‌تواند در طولانی‌مدت به عروق خونی آسیب بزند. در مقابل، یک تکه فیله شترمرغ یا گوساله کباب‌شده همان پروتئین و آهن را به بدن می‌رساند با چربی کمتر. از سوی دیگر، برخی گوشت‌ها مواد معدنی مفید برای فشار خون دارند؛ مثلاً گوشت شتر به داشتن پتاسیم و منیزیم نسبتاً بالا معروف است که پتاسیم می‌تواند اثر سدیم را تعدیل کرده و به کاهش فشارخون کمک کند. گوشت‌های دیگر نیز مقداری پتاسیم دارند (حدود ۳۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم برای اغلب گوشت‌ها) که مفید است. در مجموع، برای سلامت فشار خون، باید به کل الگوی غذایی توجه کرد: اگر مصرف گوشت قرمز پرچرب را به یکی دوبار در هفته کاهش دهید و به جای آن از منابع پروتئین کم‌چرب استفاده کنید، و همچنین مصرف سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل را افزایش دهید، نتیجه مطلوب‌تری خواهید گرفت.

سایر فواید و ملاحظات: همه این گوشت‌ها منابع خوبی از ویتامین‌های گروه B (خصوصاً B12, B6, نیاسین) هستند که برای سوخت‌وساز بدن، تولید انرژی و عملکرد سیستم عصبی ضروری‌اند. گوشت‌های قرمز مانند شترمرغ، شتر، بره و گوساله دارای B12 فراوان‌اند که برای پیشگیری از کم‌خونی و سلامت اعصاب حیاتی است. گوشت مرغ B12 کمتر ولی B6 و نیاسین بالایی دارد که در سلامت پوست و اعصاب نقش دارند. از نظر مواد معدنی، آهن و روی دو عنصر برجسته در گوشت‌ها هستند: آهن برای خون‌سازی و اکسیژن‌رسانی، و روی برای تقویت سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌ها ضروری است. گوشت بره و گوشت شترمرغ از نظر روی بسیار غنی هستند (روی در تقویت سیستم ایمنی و سطح هورمون‌های بدن مخصوصاً در مردان اهمیت دارد). همچنین گوشت قرمز منبع طبیعی کوآنزیم Q10 و کارنیتین است که برای عملکرد سلول‌ها و سوخت‌وساز چربی‌ها مفیدند؛ این ترکیبات در گوشت شترمرغ و شتر نیز به میزان مناسبی یافت می‌شود. از سوی دیگر، اگر به فکر سلامت طولانی‌مدت هستید باید اعتدال را رعایت کنید. مصرف زیاد هر نوع گوشت قرمز پرچرب می‌تواند التهابات بدن را زیاد کند یا اسید اوریک را بالا ببرد (مهم در نقرس). پس بهتر است در هفته از انواع گوشت‌ها به صورت چرخشی استفاده کنید تا از مزایای همه برخوردار شوید بی‌آنکه در مصرف یکی زیاده‌روی شود.

در پایان این بخش، لازم به ذکر است که روش پخت گوشت‌ها نیز بر سلامت تاثیر دارد. مثلاً سرخ کردن گوشت در روغن فراوان یا کباب کردن آن تا حد سوختن، می‌تواند ترکیبات مضر تولید کند و اثرات منفی بر سلامت بگذارد. برای بهره‌گیری حداکثری از خواص گوشت‌ها، بهتر است آنها را به شیوه‌های سالم طبخ کنید: بخارپز، آب‌پز ملایم، گریل کردن ملایم یا کبابی کردن با حرارت کافی ولی نه سوزان. افزودن سبزیجات، سیر، لیمو و ادویه‌های مفیدی مثل زردچوبه و زنجبیل هنگام طبخ نیز می‌تواند ارزش غذایی وعده را بالاتر ببرد و هضم آن را راحت‌تر کند.

غذاهای معروف جهانی با گوشت شترمرغ، مرغ، شتر، بره و گوساله

هر یک از این گوشت‌ها در فرهنگ‌های آشپزی مختلف جهان به کار رفته و دستورهای پخت مشهور خود را دارند. در ادامه به چند غذای معروف و محبوب بین‌المللی که با این گوشت‌ها تهیه می‌شوند اشاره می‌کنیم:

• گوشت شترمرغ: شاید به دلیل در دسترس نبودن شترمرغ در گذشته، غذاهای سنتی کمی با این گوشت وجود داشته باشد، اما امروزه در آشپزی مدرن چندین دستور با گوشت شترمرغ محبوب شده است. یکی از معروف‌ترین‌ها استیک شترمرغ است که شبیه استیک فیله گاو گریل یا سرخ می‌شود؛ این غذا در آفریقای جنوبی بسیار پرطرفدار است و به دلیل سلامت بیشتر شترمرغ، حتی در منوی رستوران‌های اروپا و آمریکا هم راه یافته است. برگر شترمرغ نیز یک غذای نوین و جذاب است که از گوشت چرخ‌کرده شترمرغ تهیه می‌شود و طعمی شبیه برگر گوشت گاو ولی کمی لطیف‌تر دارد. همچنین در آفریقای جنوبی نوعی گوشت خشک‌شده و ادویه‌زده از شترمرغ تهیه می‌کنند به نام بیلتانگ شترمرغ که شبیه جرکی (گوشت خشک‌شده) است و به عنوان تنقلات پروتئینی سالم مصرف می‌شود. در برخی رستوران‌های خاص، حتی کباب شترمرغ (مانند استیک‌های مکعبی شترمرغ که به سیخ کشیده و کباب می‌شوند) یا خوراک خورشتی شترمرغ با سبزیجات هم ارائه می‌گردد که نشان از تطبیق‌پذیری این گوشت در انواع غذاها دارد.
• گوشت مرغ: فهرست غذاهای معروف با مرغ تقریباً بی‌پایان است، زیرا مرغ یک ماده اصلی در آشپزی ملل مختلف است. به عنوان چند نمونه شناخته‌شده جهانی: مرغ سوخاری جنوبی (آمریکایی) که با پوشش ادویه‌دار در روغن سرخ می‌شود و در سراسر دنیا به عنوان فست‌فود محبوبیت دارد (نمونه مشهور آن کنتاکی فرانچایز KFC است). چیکن تیکا ماسالا یک غذای الهام‌گرفته از آشپزی هندی است که تکه‌های مرغ کباب‌شده در تنور تندوری را در یک سس خامه‌ای نارنجی رنگ ادویه‌دار می‌پزند؛ این غذا به قدری محبوب شده که در انگلستان به عنوان یک غذای ملی غیررسمی شناخته می‌شود! جوجه‌کباب (چیکن کباب) به سبک‌های مختلف در خاورمیانه و مدیترانه (شیش‌تاووک لبنانی، جوجه‌کباب ایرانی با زعفران و لیمو) بسیار معروف است که تکه‌های مرغ مزه‌دار شده را بر آتش کباب می‌کنند. کوک او ون (Coq au vin) یک خوراک کلاسیک فرانسوی است که مرغ را با شراب قرمز، قارچ و سبزیجات آرام‌پز می‌کنند تا کاملاً نرم و پرعطر شود. در شرق آسیا، مرغ ترش و شیرین چینی و مرغ تریاکی ژاپنی از غذاهای محبوب رستورانی هستند. خلاصه اینکه هر جا در دنیا سفر کنید، یک غذای لذیذ با مرغ خواهید یافت؛ از سوپ‌ها و خورش‌ها گرفته تا گریل و کاری و پلوها.
• گوشت شتر: غذاهای سنتی متنوعی با گوشت شتر در خاورمیانه و شمال آفریقا تهیه می‌شود. در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، یکی از غذاهای مجلسی مضغوط شتر یا کبسه شتر است؛ در این غذا تکه‌های گوشت شتر را با ادویه‌های معطر (مانند دارچین، هل، میخک) و برنج دم می‌کنند، شبیه بریانی یا پلو مخلوط که عطر و طعم غنی دارد. در مراکش و شمال آفریقا، طاجین شتر مشهور است؛ خورشتی که گوشت شتر را با سبزیجات، لیموی preserved (لیموی نمک سود) و ادویه‌هایی مثل زعفران و زنجبیل در ظرف سفالی طاجین به آرامی می‌پزند تا نرم و مزه‌دار شود. در کشور سودان و مناطق شاخ آفریقا، سوپ یا خوراکی به نام “عصیده با گوشت شتر” پخته می‌شود که قطعات شتر با گوجه‌فرنگی، پیاز و فلفل در آن می‌جوشد و همراه نوعی نشاسته محلی سرو می‌شود. همچنین کباب شتر در ایران (به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان) و برخی کشورهای عربی رواج دارد؛ معمولاً گوشت شتر جوان را تکه‌تکه و در ماست و ادویه مزه‌دار کرده، سپس کباب می‌کنند که طعمی لذیذ و متفاوت دارد. اخیراً نیز در برخی رستوران‌های مدرن، برگر شتر به عنوان یک غذای ابتکاری ارائه می‌شود (برای مثال در دبی، برگر شتر برای توریست‌ها جذابیت دارد). این نشان می‌دهد که گرچه گوشت شتر به اندازه گوشت‌های دیگر جهانی نشده، اما تنوع غذاهایی که می‌توان با آن پخت کم نیست و ریشه در فرهنگ‌های بومی مناطق شترخیز دارد.
• گوشت بره (گوسفند): از اروپا تا آسیا و اقیانوسیه، گوشت بره نقش ستاره بسیاری از غذاهای سنتی و مدرن بوده است. در خاورمیانه و آسیای جنوبی، بریانی بره یک غذای مجلسی و محبوب است؛ برنج معطر همراه با تکه‌های بره که با ماست و ادویه‌جات (زیره، گرام ماسالا، زعفران) پخته می‌شود و طعمی غنی و ادغامی از گوشت و ادویه دارد. خورش کاری بره چه به سبک هندی (مثلاً روگان جوش) و چه به سبک تایلندی (کاری ماسامان با شیر نارگیل) از مشهورترین خورش‌های گوشتی دنیا به شمار می‌روند. در ایران و کشورهای همسایه، کباب کوبیده و برگ غالباً با گوشت مخلوط گوسفند تهیه می‌شوند و از معروف‌ترین کباب‌های منطقه هستند؛ یا خورش قورمه‌سبزی و آبگوشت ایرانی نیز طعم اصیل خود را تا حد زیادی مدیون گوشت و چربی گوسفندی هستند. در اروپا، راگو بره (خوراک خورشتی بره با سبزیجات معطر) و ساق بره بریان در فر (Lamb roast) از غذاهای رسمی و ویژه می‌باشند؛ به طور مثال در انگلستان یک ران بره کباب‌شده با سس نعنا غذایی سنتی در مراسم عید پاک است. در مدیترانه شرقی، دونر کباب ترکی و یونانی جیرُس (Gyros) اغلب با گوشت بره طعم‌دارشده روی چرخنده آتش تهیه می‌شوند که در نان پیچیده شده و بسیار پرطرفدارند. حتی در استرالیا و نیوزیلند، که سرانه مصرف گوشت گوسفند بالا است، غذاهایی مانند استیک شانه بره و کباب استرالیایی (باربیکیوی) بره محبوبیت دارند. خلاصه اینکه گوشت بره با عطر و طعم خاص خود، در آشپزی ملل جایگاه برجسته‌ای دارد و دستورهای بیشماری از کباب و بریان تا خورش و پلو می‌توان با آن یافت.
• گوشت گوساله (veal): گوشت گوساله در آشپزی اروپایی و آمریکایی به عنوان یک ماده اولیه لوکس و لذیذ شناخته می‌شود و چندین غذای کلاسیک با آن تهیه می‌گردد. یکی از معروف‌ترین‌ها شنیتسل وینی (شنیتسل وین) است که اصالتاً مربوط به اتریش است؛ در این غذا برش نازکی از گوشت گوساله با بیفتک‌کوب نرم شده، آغشته به آرد سوخاری و تخم‌مرغ می‌شود و سپس سرخ می‌گردد تا سطحی طلایی و تُرد پیدا کند. شنیتسل وینی امروزه در آلمان، ایتالیا و بسیاری کشورهای دیگر نیز رایج است و از غذاهای محبوب رستورانی است. اُسو بکو (Osso Buco) یک خوراک سنتی ایتالیایی (ناحیه میلان) است که از ماهیچه ساق گوساله با مغز استخوان تهیه می‌شود؛ گوشت را ساعت‌ها با سبزیجات، عصاره و چاشنی‌ها آرام می‌پزند تا کاملاً نرم شود و سس غلیظ و خوش‌طعمی ایجاد شود، سپس با رنده پوست لیمو و جعفری (گریمولاتا) سرو می‌کنند. این غذا یک نمونه عالی از بهره‌گیری از لطافت گوشت گوساله در خورش‌هاست. بلانکت دو وو (Blanquette de Veau) غذای کلاسیک فرانسوی دیگری است که تکه‌های گوساله را در سس سفید کرمی با هویج و قارچ می‌پزند؛ نتیجه خورشی روشن‌رنگ و خامه‌ای است که گوشت گوساله تردی در دهان آب‌شونده دارد. در آمریکا، Veal Marsala یا Veal Parmigiana در منوی رستوران‌های ایتالیایی-آمریکایی رایج‌اند؛ در اولی گوشت گوساله را با قارچ و سس شراب مارسالا می‌پزند و در دومی برش‌های سرخ‌شده گوساله با سس گوجه و پنیر پیتزا داخل فر گریل می‌شوند (مشابه بادمجان پارمیجانا ولی با گوشت). به طور کلی، هرجا لطافت و ظرافت گوشت مورد تاکید است، سرآشپزها سراغ گوساله می‌روند و آن را با سس‌ها و طعم‌دهنده‌های مختلف ترکیب می‌کنند تا یک غذای مجلسی خلق کنند.

مصرف جهانی و محبوبیت گوشت شترمرغ: در کدام کشورها رواج دارد؟

گوشت شترمرغ در دهه‌های اخیر به عنوان یک گوشت جایگزین سالم مطرح شده است، اما میزان مصرف آن در سراسر جهان یکسان نیست و در برخی کشورها رایج‌تر از سایرین است. در این بخش نگاهی می‌کنیم به پراکندگی مصرف و محبوبیت گوشت شترمرغ در نقاط مختلف جهان.

آفریقای جنوبی، مهد صنعت شترمرغ: اگر قرار باشد یک کشور را پایتخت شترمرغ دنیا بنامیم، بی‌شک آفریقای جنوبی این عنوان را دارد. این کشور از دیرباز (قرن ۱۹ میلادی) صنعت پرورش شترمرغ را برای استفاده از پر و چرم آن آغاز کرد و امروزه نیز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوشت شترمرغ در جهان است. در آفریقای جنوبی، گوشت شترمرغ نسبتاً در دسترس و شناخته‌شده است؛ در سوپرمارکت‌ها و رستوران‌های محلی می‌توانید استیک شترمرغ، برگر شترمرغ یا گوشت خشک‌شده آن (بیلتانگ) را بیابید. مردم محلی نیز کم‌وبیش با آن آشنا هستند و به عنوان یک گوشت سالم‌تر نسبت به گوشت گوساله از آن استفاده می‌کنند. به طور کلی آفریقای جنوبی نه تنها تولیدکننده عمده بلکه مصرف‌کننده پیشروی گوشت شترمرغ به حساب می‌آید و بسیاری از نوآوری‌ها در دستور پخت شترمرغ از آنجا نشأت گرفته است.

اروپا و کشورهای غربی: در اروپا، گوشت شترمرغ به عنوان یک محصول غذایی سالم و کمی لوکس مطرح است. هرچند مصرف سرانه آن هنوز پایین است، اما برخی کشورهای اروپایی استقبال بیشتری از آن کرده‌اند. طبق آمارهای حدود یک دهه قبل (اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی)، فرانسه بیشترین مصرف گوشت شترمرغ را در اروپا داشت، به طوری که هزاران تن در سال مصرف می‌کرد. پس از فرانسه، کشورهایی مانند بلژیک، هلند، آلمان، ایتالیا و انگلستان بازارهای قابل توجهی برای شترمرغ داشتند. در این کشورها، شترمرغ عمدتاً وارداتی است (از آفریقای جنوبی، زیمبابوه، استرالیا یا حتی مزارع نوپای اروپایی) و در فروشگاه‌های خاص یا بخش گوشت‌های ویژه در سوپرمارکت‌ها فروخته می‌شود. مصرف‌کنندگان اروپایی که بیشتر به سلامتی خود اهمیت می‌دهند یا به دنبال امتحان طعم‌های جدید هستند، مشتری گوشت شترمرغ می‌شوند. رستوران‌های شیک و سلامتی‌محور در لندن، پاریس یا رم ممکن است فیله شترمرغ را به عنوان آیتم ویژه در منو داشته باشند. با این حال، باید توجه داشت که حتی در این کشورها، حجم مصرف شترمرغ در مقایسه با گوشت‌های متداول (مرغ، گاو، خوک) بسیار ناچیز است و هنوز یک محصول نیش (niche) محسوب می‌شود. در آمریکای شمالی (ایالات متحده و کانادا) نیز وضعیت مشابهی حاکم است؛ شترمرغ به عنوان یک گوشت سلامتی‌محور در فروشگاه‌های غذاهای ارگانیک یا منجمد خاص پیدا می‌شود و برخی رستوران‌ها آن را سرو می‌کنند، اما عموم مردم آشنایی زیادی با آن ندارند. در آمریکا صنعت پرورش شترمرغ در دهه ۱۹۹۰ رشد سریعی داشت اما چون تقاضا نتوانست به سرعت تولید افزایش یابد، بسیاری از مزارع بسته شدند. با این وجود، امروز هم در ایالاتی مانند تگزاس، کالیفرنیا و کانزاس مزارع پرورش شترمرغ فعالی وجود دارد و گوشت آن بیشتر مستقیم از طریق فروش اینترنتی یا فروشگاه‌های خاص به دست مصرف‌کننده می‌رسد.

استرالیا و آسیا: استرالیا به عنوان کشوری که حیات‌وحش منحصربه‌فردی دارد، وارد عرصه پرورش شترمرغ و همچنین پرنده بومی خودش یعنی امو (emu) شده است. مصرف گوشت شترمرغ و امو در استرالیا اگرچه به اندازه گوشت کانگورو یا گاو رواج ندارد، ولی در سال‌های اخیر رشد داشته است و به عنوان گوشت سالم و بومی شناخته می‌شود. در آسیا، کشور چین گام‌های بلندی در صنعت شترمرغ برداشته است. چین با سرمایه‌گذاری در مزارع بزرگ، اکنون یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان شترمرغ دنیا شده و حتی از لحاظ ظرفیت پرورش، در کنار آفریقای جنوبی قرار گرفته است. مصرف داخلی چین برای گوشت شترمرغ در حال شکل‌گیری است هرچند هنوز خیلی رایج نیست، اما چین با نگاه به بازار صادرات (مثلاً صادرات به اروپا و خاورمیانه) تولید را افزایش داده است. در خاورمیانه، به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس و ایران، پرورش شترمرغ در دو دهه اخیر رواج یافته است. ایران طبق برخی گزارش‌ها جزو سه کشور اول دنیا در تولید شترمرغ شده (پس از آفریقای جنوبی و چین) و مزارع بزرگی در استان‌هایی مانند خراسان، یزد، اصفهان و سمنان دارد. هرچند تولید در ایران بالاست، ولی مصرف داخلی گوشت شترمرغ هنوز پایین است و بسیاری از مردم یا آن را نچشیده‌اند یا به ندرت مصرف می‌کنند. دلایل آن می‌تواند قیمت نسبتاً بالاتر، عدم آشنایی با طعم آن و عادت فرهنگی به گوشت‌های سنتی باشد. البته در سال‌های اخیر با تبلیغاتی که به عنوان “گوشت سالم” برای شترمرغ شده، کم‌کم در کلان‌شهرهایی مثل تهران، فروشگاه‌هایی اقدام به عرضه گوشت شترمرغ کرده‌اند و برخی رستوران‌ها نیز غذاهای تهیه‌شده با آن را پیشنهاد می‌دهند. در سایر کشورهای عربی مانند امارات و عربستان نیز گوشت شترمرغ به عنوان یک غذای لوکس در برخی هتل‌ها و رستوران‌ها سرو می‌شود، اما به طور سنتی این کشورها بیشتر از شتر و گوسفند استفاده می‌کرده‌اند تا شترمرغ.

سخن کلی: به طور کلی، گوشت شترمرغ یک محصول با بازار در حال رشد ولی کوچک در سطح جهانی است. در کشورهایی که جمعیت علاقه‌مند به غذاهای سلامت یا خاص بیشتر است (اروپا، آمریکا، استرالیا)، مصرف به تدریج در حال افزایش است. در کشورهایی که ظرفیت تولید بالایی دارند (آفریقای جنوبی، چین، ایران)، تلاش می‌شود بازارهای صادراتی و داخلی توسعه یابد. اما هنوز موانعی مانند آشنا نبودن ذائقه عمومی، قیمت بالاتر و در دسترس نبودن گسترده باعث شده که سهم گوشت شترمرغ در سبد پروتئین جهانی اندک باقی بماند. با این وجود، بسیاری از کارشناسان صنایع غذایی معتقدند که با افزایش آگاهی از فواید سلامتی شترمرغ و بهبود فناوری‌های پرورش که قیمت را پایین‌تر بیاورد، ممکن است در آینده شاهد رایج‌تر شدن مصرف آن باشیم؛ حتی شعاری مطرح شده بود که شترمرغ “گوشت قرمز قرن آینده” است. باید دید این پیش‌بینی تا چه حد محقق خواهد شد.

قیمت گوشت شترمرغ در سال ۲۰۲۵ و مقایسه با سایر گوشت‌ها

قیمت انواع گوشت‌ها به عوامل مختلفی مانند هزینه‌های پرورش، عرضه و تقاضا، و منطقه جغرافیایی بستگی دارد. به طور کلی، در سال ۲۰۲۵ گوشت شترمرغ به عنوان یک گوشت خاص و کم‌تولید، قیمت بالاتری نسبت به گوشت‌های رایج‌تر دارد. در این بخش به برآورد قیمت جهانی گوشت شترمرغ و مقایسه نسبی آن با مرغ، شتر، گوسفند و گوساله می‌پردازیم.

بر اساس گزارش‌های بازار جهانی در سال ۲۰۲۵، متوسط قیمت عمده‌فروشی گوشت شترمرغ بین ۲۰ تا ۳۰ دلار در هر کیلوگرم بوده است. این قیمت بسته به کشور و نوع برش گوشت می‌تواند متغیر باشد؛ برای مثال، در کشورهای تولیدکننده (مثل برخی مناطق آفریقا یا آسیا) قیمت ممکن است نزدیک کف این بازه یا حتی پایین‌تر باشد، در حالی که در اروپا و آمریکا که عمدتاً وارداتی است، قیمت به سمت بالای بازه می‌رود. در فروش خرده‌فروشی و سوپرمارکت‌ها یا به صورت فرآورده بسته‌بندی (استیک، برگر و غیره)، معمولاً قیمت‌ها بالاتر از عمده‌فروشی است؛ مثلا ممکن است هر کیلو استیک شترمرغ در خرده‌فروشی حدود ۳۰ تا ۴۰ دلار باشد (که معادل هر ۴۵۰ گرم حدود ۱۵-۱۸ دلار است). حتی برخی برش‌های خاص ممتاز ممکن است قیمت‌های بیشتری هم داشته باشند. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲5 در فروشگاه‌های آمریکا، یک پاوند (~۴۵۰ گرم) گوشت چرخ‌کرده شترمرغ حدود ۱۷-۲۰ دلار قیمت داشته که نشان‌دهنده گران‌بودن این گوشت نسبت به گزینه‌های معمول است.

در مقام مقایسه، گوشت مرغ ارزان‌ترین در میان این گروه است. پرورش صنعتی مرغ در سطح جهان باعث شده قیمت آن پایین باشد. به طور میانگین، قیمت هر کیلو مرغ در بازار جهانی چند دلار (مثلاً ۲ تا ۵ دلار بسته به کشور) است. در بسیاری از کشورها گوشت مرغ تقریباً یک‌سوم یا یک‌چهارم قیمت گوشت قرمز عرضه می‌شود. بنابراین شترمرغ به راحتی شاید ۵ برابر یا بیشتر از مرغ قیمت دارد که اختلاف چشمگیری است. حتی در کشورهایی که مرغ گران‌تر است هم نسبت شترمرغ به مرغ بالا می‌ماند؛ مثلا اگر در جایی مرغ کیلویی ۶ دلار باشد، شترمرغ ممکن است ۶ برابر آن، یعنی کیلویی ۳۶ دلار قیمت‌گذاری شود.

گوشت گاو/گوساله بسته به کیفیت و کشور تولیدکننده قیمت متوسطی دارد. به طور کلی در بازار جهانی ۲۰۲۵ قیمت گوشت گاو معمولی بین ۵ تا ۱۰ دلار در هر کیلو عمده‌فروشی تخمین زده می‌شود (البته برای نژادها یا برش‌های خاص مثل گوشت استیک ممتاز این رقم می‌تواند خیلی بیشتر باشد). در خرده‌فروشی، در کشورهای غربی قیمت گوشت گاو خالص معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ دلار در کیلو برای برش‌های رایج (مانند راسته، ران یا گوشت چرخ‌کرده) بوده است. بنابراین گوشت شترمرغ حتی نسبت به اکثر گوشت‌های گاو هم قیمت بالاتری دارد. فقط برخی محصولات کاملاً لوکس گوشت گاو (مانند گوشت گاو واگیوی ژاپنی یا فیله مینیون درجه یک) می‌توانند گران‌تر از شترمرغ باشند. گوشت گوساله (veal) نیز به دلیل فرآیند پرورش پرهزینه‌تر، معمولاً گران‌تر از گوشت گاو معمولی است. در اروپا و آمریکا قیمت گوشت گوساله به ازای هر کیلو می‌تواند بین ۱۵ تا ۳۰ دلار یا بیشتر باشد (بسته به برش). از این رو، گوشت گوساله از نظر گرانی در حد گوشت شترمرغ یا اندکی پایین‌تر قرار می‌گیرد. مثلا یک کیلو شنیتسل گوساله ممکن است ۲۰ دلار باشد که نزدیک به قیمت استیک شترمرغ است. بنابراین گوساله و شترمرغ هر دو در دسته گوشت‌های گران قرار می‌گیرند و مصرفشان معمولاً در مناسبت‌های خاص یا رستوران‌های گران‌قیمت است.

گوشت گوسفندی (بره) نیز نسبتاً گران است، مخصوصاً در کشورهایی که تولید گوسفند در آنها به فراوانی گوشت مرغ یا گاو نیست. در اروپا و آمریکا، قیمت خرده‌فروشی بره معمولاً در محدوده ۱۵ تا ۲۰ دلار در هر کیلو (و برای قطعات لوکس‌تر بالاتر) قرار دارد. در خاورمیانه که مصرف گوسفند بیشتر است، قیمت ممکن است نسبت به درآمد محلی بالاتر هم به نظر برسد چون تقاضا زیاد است. اما باز هم در قیاس با شترمرغ، اغلب ارزان‌تر است؛ اگر شترمرغ کیلویی ۳۰ دلار باشد، بره شاید نصف آن باشد. در مناطقی مثل استرالیا یا نیوزیلند که خود تولیدکننده عمده گوسفند هستند، قیمت داخلی بره می‌تواند پایین‌تر هم باشد (به دلیل وفور عرضه) ولی در بازارهای وارداتی مثل شرق آسیا، بره گوشت گران‌قیمت محسوب می‌شود.

گوشت شتر: تعیین قیمت برای گوشت شتر کمی دشوار است چون تجارت آن به اندازه سایر گوشت‌ها گسترده و منظم نیست. در مناطقی که شتر فراوان است (مثل بعضی کشورهای عربی یا آفریقایی)، قیمت شتر می‌تواند مشابه یا حتی کمتر از گوشت گاو باشد، چون شتر گاهی یک منبع گوشت ثانویه (در کنار استفاده از آنها به عنوان حیوان باری یا شیرده) به حساب می‌آید. برای مثال، گزارش‌هایی از بازار کشورهای شمال آفریقا نشان می‌دهد در سال‌های اخیر قیمت گوشت شتر در خرده‌فروشی اندکی کمتر از گوشت گاو بوده است. نمونه‌اش در مصر در سال ۲۰۲۳: قیمت هر کیلو گوشت گاو حدود ۳۵۰ پوند مصر (~۱۲ دلار) و گوشت شتر ~۳۰۰ پوند (~۱۰ دلار) بوده است؛ یعنی شتر مقداری ارزان‌تر بوده است. در سودان یا سومالی ممکن است گوشت شتر حتی گزینه ارزان‌تری نسبت به گاو باشد چون دام شتر در آنجا فراوان است. اما در نقاطی که شتر یک چیز نایاب و وارداتی محسوب می‌شود (مثلاً اروپا یا آمریکا)، قیمت گوشت شتر بسیار بالا خواهد بود؛ به عنوان مثال در بازار آمریکا محصولات شتر به عنوان گوشت اکسوتیک عرضه می‌شود و ممکن است هر کیلو بیش از ۲۰-۳۰ دلار قیمت داشته باشد. در کل می‌توان گفت قیمت شتر در مناطق مختلف بسیار متغیر است: از نسبتا ارزان‌تر از گاو در موطن‌های شتر تا هم‌رده گوشت‌های لوکس در مناطق دوردست.

جمع‌بندی قیمت‌ها: در سال ۲۰۲۵، اگر به طور متوسط در نظر بگیریم: مرغ ارزان‌ترین گوشت (چند دلار در کیلو)، پس از آن احتمالاً گوشت شتر (در مناطق مصرف سنتی) یا گوشت گاو معمولی قرار می‌گیرد (در محدوده زیر ۱۰ دلار عمده‌فروشی). گوشت گوسفندی معمولا گران‌تر از گاو است (در محدوده میانی تا بالا، شاید ۱۰-۱۵ دلار عمده‌فروشی و بیشتر در خرده‌فروشی). گوشت گوساله و شترمرغ جزو گران‌ترین‌ها هستند (بالاتر از ۲۰ دلار در کیلو در خیلی از بازارها). بنابراین گوشت شترمرغ از نظر قیمت در کنار گوشت‌های لوکس مانند فیله گوساله، بره شیرخوار یا ماهیچه گوساله قرار می‌گیرد. این قیمت بالا یکی از دلایل اصلی است که مصرف آن عمومی نشده؛ زیرا اکثر خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به جای یک کیلو شترمرغ، با همان پول چند کیلو مرغ یا مقداری گوشت دیگر تهیه کنند. البته باید اشاره کرد که علت گران بودن شترمرغ به هزینه‌های تولید آن مربوط است: شترمرغ پرنده‌ای بزرگ است که به فضای زیادی نیاز دارد، تعداد تخم محدودتری می‌گذارد، رشدش زمان می‌برد و کشتار و فراوری‌اش نیز تخصصی است. حجم تولید جهانی هم نسبت به مرغ یا گاو بسیار کمتر است، بنابراین صرفه‌جویی‌های مقیاس وجود ندارد. در نتیجه تا زمانی که تولید انبوه‌تر و تکنولوژی کارآمدتر نشود یا تقاضا خیلی بالا نرود، احتمالاً قیمت شترمرغ بالا خواهد ماند.

در مقابل، مرغ به دلیل پرورش صنعتی فوق‌العاده گسترده، ارزان باقی مانده و غذای اقشار مختلف است. گوشت گاو هم به خاطر تولید انبوه و یارانه‌های دولتی در برخی کشورها (مثل آمریکا) قیمت متعادلی دارد. گوشت بره به دلیل اینکه هر دام کوچک گوشت نسبتاً کمتری می‌دهد و سرعت تولید پایین‌تر است، طبیعتاً گران‌تر از گاو تمام می‌شود. گوشت شتر هم چون حیوان دیررشدی است و بیشتر در فرهنگ‌های محدودی مصرف می‌شود، تولید انبوهی ندارد ولی به هر حال در جوامع خودش آن را به صرفه پرورش می‌دهند.

سازگاری با رژیم‌های کتوژنیک، بدنسازی و کم‌چرب

حال که جنبه‌های مختلف این گوشت‌ها را بررسی کردیم، بد نیست اشاره کنیم که هر یک از این گوشت‌ها چگونه می‌توانند در چارچوب رژیم‌های غذایی مختلف مورد استفاده قرار گیرند. به طور ویژه، رژیم کتوژنیک (کم‌کربوهیدرات و پرچرب)، رژیم بدنسازی (پُر پروتئین برای عضله‌سازی) و رژیم کم‌چرب (برای کاهش وزن یا سلامت قلب) را در نظر می‌گیریم.

• رژیم کتوژنیک: این رژیم بر مصرف بسیار کم کربوهیدرات و دریافت چربی کافی برای سوخت‌وساز بدن تمرکز دارد. از آنجا که تمام گوشت‌های مورد بحث ما عملاً کربوهیدرات ندارند، همگی می‌توانند در یک رژیم کتوژنیک جای بگیرند. تفاوت در این است که در کتو باید مقدار چربی کل رژیم بالا باشد؛ بنابراین خوردن گوشت‌های خیلی کم‌چرب مانند سینه مرغ یا شترمرغ خالص به تنهایی ممکن است به اندازه کافی چربی تامین نکند و نیاز باشد با افزودن روغن‌ها یا کره در پخت یا همراه کردن آنها با سس‌های چرب (مثل سس کره‌ای، خامه‌ای) این کمبود جبران شود. در واقع در کتو، گوشت بره پرچرب یک مزیت محسوب می‌شود چون هم پروتئین می‌دهد هم خودش چربی زیادی دارد که به رسیدن به نسبت چربی مطلوب رژیم کمک می‌کند. اما مصرف گوشت بره باید همچنان به اندازه باشد چون پروتئین بیش از حد نیز در کتو مطلوب نیست (بدن پروتئین اضافه را به گلوکز تبدیل می‌کند). خیلی از دنبال‌کنندگان کتوژنیک، مرغ با پوست، گوشت گاو چرب (مانند بریسکت یا ریش‌ریش) و بره را انتخاب می‌کنند. با این حال، گوشت شتر و شترمرغ هم در کتو استفاده می‌شوند ولی معمولاً با کره، روغن زیتون یا سس‌های چرب سرو می‌شوند تا کم‌چربی بودنشان جبران شود. مثلا استیک شترمرغ را روی آن کره طعم‌دار می‌گذارند یا با سس خامه سرو می‌کنند. یک نکته مثبت برای کتو: گوشت شترمرغ و شتر حاوی اسیدهای چرب غیراشباع هستند که از منظر سلامتی بهترند، پس می‌توان با افزودن روغن‌های سالم (مثلاً روغن زیتون) یک وعده کتو سالم‌تر داشت. به طور خلاصه، در رژیم کتو مصرف هر پنج نوع گوشت بلامانع است؛ فقط نسبت‌ها را باید طوری تنظیم کرد که چربی کل دریافتی کافی باشد. از این جهت، گوشت بره و بخش‌های چرب‌تر گوساله یا حتی خود شتر (اگر کمی از چربی کوهان هم همراهش باشد) راحت‌تر سهم چربی را پر می‌کنند، در حالی که برای مرغ و شترمرغ باید منابع چربی اضافه در کنارشان باشد.
• رژیم بدنسازی (پروتئین بالا): در رژیم بدنسازی هدف تامین پروتئین کافی برای عضله‌سازی با حداقل کالری اضافه و چربی نامطلوب است. بنابراین گوشت‌های کم‌چرب و پُرپروتئین ایده‌آل هستند. سینه مرغ سال‌ها به عنوان “غذای عضله‌ساز” شناخته شده چون مثلا در یک وعده ۲۰۰ گرمی بیش از ۶۰ گرم پروتئین و فقط ~۷ گرم چربی دارد. اما تنوع در منابع پروتئین هم مهم است تا بدن طیف کاملی از آمینو اسیدها و مواد مغذی را بگیرد. از این لحاظ، افزودن گوشت قرمز لخم مثل گوساله یا شترمرغ به برنامه بدنسازی مفید است زیرا آهن و ویتامین B12 بالاتری دارند که برای خون‌سازی و انرژی ورزشکار اهمیت دارد. بسیاری از بدنسازان حرفه‌ای هفته‌ای چند وعده استیک لخم گاو یا گوساله مصرف می‌کنند. شترمرغ می‌تواند جایگزین بسیار خوبی در این میان باشد چون پروتئین بالا و چربی اندکش حتی از گوشت گاو کمتر است، ضمن اینکه کراتین و مواد مغذی گوشت قرمز را هم دارد. گوشت شتر نیز با پروتئین کافی و چربی کم، مناسب رژیم ورزشکاری است و شاید تنها ایرادش در دسترس نبودن گسترده باشد. گوشت بره به خاطر چربی بالا معمولاً در دوره‌های حجم (که کالری بالا مصرف می‌شود) شاید جا بگیرد ولی در دوره کات (کاهش چربی بدن) حذف یا محدود می‌شود. در مجموع اگر بدنساز هستید: مرغ، بوقلمون، ماهی، شترمرغ، گوساله و حتی شتر منابع پروتئین کم‌چرب عالی برای شما هستند. می‌توانید صبح مرغ، ظهر ماهی و شب استیک شترمرغ بخورید و تنوع بدهید! فقط دقت کنید که روش پخت کم‌روغن باشد و از سس‌های شیرین یا پرچرب پرهیز کنید. همچنین مصرف سبزیجات فیبردار کنار گوشت‌ها کمک می‌کند هضم پروتئین‌ها بهتر انجام شود و مواد مغذی بیشتری جذب گردد.
• رژیم کم‌چرب/کالری برای کاهش وزن یا سلامت قلب: در چنین رژیم‌هایی تاکید بر کاهش چربی اشباع و کالری اضافی است. همان‌طور که در قسمت‌های قبل روشن شد، بهترین انتخاب‌ها گوشت‌های سفید مانند مرغ و گوشت‌های قرمز لخم مانند شترمرغ و گوساله هستند. اگر فردی کلسترول بالا یا سابقه مشکلات قلبی دارد، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که مصرف گوشت قرمز پرچرب و فرآوری‌شده را محدود کند و به جای آن از مرغ بدون پوست، ماهی و گهگاه گوشت قرمز بسیار لخم استفاده کند. بنابراین در یک رژیم کم‌چرب، می‌توان هفته‌ای چند وعده مرغ داشت، یکی دو وعده ماهی (مثلاً ماهی آزاد که چربی مفید امگا-۳ دارد)، و یکی دوبار هم گوشت قرمز اما ترجیحاً قسمتی مثل فیله گوساله یا استیک شترمرغ که تقریباً به همان اندازه مرغ کم‌چرب است. گوشت شتر نیز به طور طبیعی کم‌چرب است و برای تنوع می‌تواند استفاده شود. گوشت بره را بهتر است خیلی کم مصرف کنید یا اگر میل می‌کنید قطعات کاملاً بدون چربی ظاهری انتخاب شوند. همچنین روش پخت آب‌پز، تنوری یا گریل بدون روغن اضافه برای این رژیم‌ها مناسب‌تر است. به عنوان مثال، یک وعده خوراک سالاد و مرغ کباب‌شده یا خوراک سبزیجات با تکه‌های فیله شترمرغ تفت‌داده، برای رژیم کم‌چرب عالی است و چربی بسیار ناچیزی دارد. در حالی که خوراکی مانند قرمه‌سبزی پر از گوشت گوسفندی و روغن میتواند تمام چربی مجاز روز را یکجا وارد بدن کند. پس در رژیم کم‌چرب اعتدال در مصرف بره و حتی گوشت گاو لازم است، ولی حذف کامل گوشت قرمز هم توصیه نمی‌شود چون منبع آهن و B12 است؛ به جای آن می‌توان از شترمرغ یا گوساله بهره برد که همان مواد مغذی را با چربی کمتر می‌دهند.

در نهایت باید گفت هر رژیم غذایی که اصولی و سالم باشد می‌تواند تمامی این گوشت‌ها را به میزان مناسب در بر بگیرد. نکته اصلی میزان و نحوه آماده‌سازی است. مثلاً یک فرد ممکن است کتوژنیک باشد اما باز هم نباید همیشه پرخوری کند حتی اگر بدون کربوهیدرات است، یا یک فرد در رژیم کم‌چرب هم باید مراقب باشد پروتئین و ریزمغذی کافی دریافت کند و در اینجا گوشت‌های کم‌چرب کمک‌کننده‌اند. توصیه عمومی تغذیه متعادل این است که از تنوع بهره ببریم: مثلا در هفته هم مرغ بخوریم، هم تخم‌مرغ، هم کمی ماهی، هم یکی دو بار گوشت قرمز (اگر سالم هستیم و ممنوعیت پزشکی نداریم). در بین گوشت‌های قرمز هم می‌توان تنوع داد؛ یکبار گوشت گوساله، یکبار بره، اگر دسترسی داریم یکبار شترمرغ یا شتر را امتحان کنیم. این تنوع علاوه بر اینکه ذائقه را خسته نمی‌کند، تضمین می‌کند که مجموعه وسیعی از اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و مواد معدنی به بدنمان برسد. هر یک از این گوشت‌ها نقاط قوتی دارند: شترمرغ و شتر برای قلب بهترند، بره برای طعم و روی و B12 عالی است، مرغ برای رژیم‌های لاغری بی‌نظیر است، گوساله برای یک غذای مجلسی کم‌چرب خوب است. با شناخت این ویژگی‌ها، می‌توانیم آگاهانه‌تر غذای خود را انتخاب کنیم و از خوردن آن نیز نهایت لذت و فایده را ببریم.

نتیجه‌گیری: گوشت شترمرغ در مقایسه با مرغ، شتر، گوسفند و گوساله یک گزینه نوظهور و سالم به حساب می‌آید که طعمی شبیه گوشت‌های قرمز سنتی دارد اما مزایای تغذیه‌ای قابل توجهی مثل چربی و کلسترول کمتر ارائه می‌دهد. هر کدام از این گوشت‌ها جایگاه خاص خود را دارند؛ از طعم آشنای مرغ گرفته تا عطر غنی بره و لطافت گوساله. در بُعد تغذیه، اگر به دنبال پروتئین بالا و چربی پایین هستید شترمرغ، مرغ و گوساله بهترین‌اند، و اگر طعم اصیل و پرچرب می‌خواهید بره بی‌رقیب است. از نظر تاثیر بر سلامت، اعتدال کلید کار است: تنوع بین گوشت‌های مختلف باعث می‌شود از همه فواید بهره‌مند شوید بدون اینکه از مضرات زیاده‌روی در یکی رنج ببرید. و در نهایت، جنبه فرهنگ و قیمت را هم نباید فراموش کرد؛ ممکن است در سفر بعدی‌تان به یک کشور آفریقایی استیک شترمرغ سفارش دهید یا در یک رستوران عربی طاجین شتر بچشید، اما برای اکثر ما گوشت مرغ و گوسفند و گاو همچنان غذاهای روزمره باقی خواهند ماند، هم به دلیل عادت و هم در دسترس بودن و صرفه اقتصادی. با این حال، آشنایی با گزینه‌های دیگر مانند شترمرغ می‌تواند هم تنوع دلپذیری در برنامه غذایی ایجاد کند و هم در شرایطی که نیاز به رژیم خاصی داریم (مثلاً رژیم کم‌چرب یا پروتئین بالا)، انتخاب‌های هوشمندانه‌تری پیش روی ما بگذارد. پس دفعه بعد که در فروشگاه چشمتان به بسته‌بندی گوشت شترمرغ افتاد، شاید بد نباشد کمی ماجراجویی کنید و آن را امتحان نمایید – ممکن است تبدیل به یکی از طرفداران پروپاقرص این گوشت قرمز سالم و خوشمزه شوید!

میتوانید اقسام گوشت (گوساله،شتر مرغ،گاو،گوساله،مرغ و…) از فروشگاه تهران پروتئین تهیه فرمائید.